Een kwarteeuw ten dienste van uitzonderlijk erfgoed in het hart van Europa
Het Europees Charter van Cisterciënzerabdijen en -sites is een kwarteeuw geleden ontstaan uit het streven om dit welbepaald erfgoed dat wij in Europa gemeen hebben zo ruim mogelijk te ontsluiten en door te geven. Sinds haar stichting heeft de orde van Cîteaux zich toegelegd op het herwaarderen en hernieuwen van het monnikenwezen, het leven in afzondering. Deze monniken hebben in de eeuwen die volgden, in heel Europa nieuwe abdijen gesticht en abdijen van andere kloosterorden in hun rangen opgenomen. Zij waren uitmuntend op intellectueel en spiritueel gebied en ook door hun technische vaardigheden, organisatietalent en bouwkunst.
Het cisterciënzer monnikenwezen heeft zich zeer snel en doeltreffend verspreid over het Europese grondgebied. Dat had diverse redenen: zijn systeem om nieuwe abdijen uit bestaande te laten ontstaan, zijn economisch succes en de uitstraling van zijn spiritualiteit. Het spirituele erfgoed van de cisterciënzers is dus niet gebonden aan één streek maar overstijgt plaatselijke kenmerken en belangen en draagt bij tot een Europese identiteit voor de huidige en toekomstige generaties.
Op dit ogenblik verenigt het Charter in 11 Europese landen meer dan 200 cisterciënzerabdijen of -sites met een gevarieerd statuut, namelijk eigendom van of beheerd door: overheden, religieuze gemeenschappen, openbare instellingen, privé-eigenaars en lokale verenigingen. Ondanks alle verschillen en tussenliggende afstanden zijn deze leden verenigd in hetzelfde streven om hun erfgoed te behouden en te herwaarderen, maar ook om van elkaar te leren en ervaringen uit te wisselen. Hun gemeenschappelijke waarden zijn gebundeld in het Charter dat verderop in dit document wordt geformuleerd.
Onderling gedeelde waarden
In Europa is een aanzienlijk erfgoed ontstaan uit de 750 mannenabdijen en de 1 000 vrouwen¬kloosters die de orde van de cisterciënzers oprichtte in de periode tussen haar stichting in Cîteaux (Frankrijk) in 1098 en het einde van de 18de eeuw. Daaraan moeten nog de abdijen worden toegevoegd die later werden opgericht.
Het Europees Charter van Cisterciënzer Abdijen en Sites is als vereniging in 1993 ontstaan uit de behoefte van enkele eigenaars en bezielers van abdijen om zich te organiseren in een netwerk en zich te engageren voor het behoud en de herwaardering van het cisterciënzer erfgoed. De vereniging is niet gebonden door religieuze of politieke doelstellingen.
Het Europees Charter van Cisterciënzerabdijen en -sites wil als vereniging bijdragen tot de realisatie van de doelstellingen van haar leden, dit door ervaringsuitwisseling in verband met ideeën en acties
Ook heeft zij tot taak haar leden ten overstaan van derden en op alle niveaus te vertegenwoordigen om het erfgoed te vrijwaren en te promoten.
Het Charter is een Europese vereniging. Dit vloeit voort uit de geschiedenis van de cisterciënzers, waarin streekgebonden kenmerken steeds verbonden waren met de dynamiek van de Europese cultuur en identiteit waartoe de orde op haar beurt heeft bijgedragen.
Bij het vervullen van haar opdracht is het voor de vereniging belangrijk om het historische en archeologische onderzoek te stimuleren en de vorming en communicatie betreffende het erfgoed levendig te houden.
Het Europees Charter van Cisterciënzerabdijen en -sites is een vereniging van algemeen belang en zonder winstgevend doel. Haar werking berust op het vrijwillige engagement van haar leden. Zij heeft culturele doelstellingen, maar dit sluit economische en maatschappelijke verplichtingen niet uit. Voor sommige sites betreffen die meer bepaald de ontwikkeling van een toeristische activiteit. De vereniging is een doordachte realisatie van cultureel en duurzaam toerisme overigens gunstig gezind.
De vereniging omvat een netwerk van abdijen en sites, dat zich schaart achter haar statuten en waarden, maar is vooral gebaseerd op solidariteit en vriendschap tussen de leden, die zich inzetten voor het vrijwaren en doorgeven van een uitzonderlijk Europees patrimonium.
Een charter van waarden
Artikel 1. Vrijwaren
Engagement om het materiële en spirituele erfgoed van de cisterciënzers te vrijwaren en te behouden.
Het Europees Charter van Cisterciënzerabdijen en -sites, als vereniging, en de leden ijveren voor de vrijwaring van het materiële en spirituele erfgoed van de cisterciënzers. Hun werking draagt bij tot de bescherming van historische gebouwen en hun omgeving, ongeacht de toestand waarin die zich bevinden. Zij willen bovendien bij het grote publiek de kennis bevorderen over de rol die de cisterciënzers speelden in de geschiedenis van Europa, vooral in de 12de en 13de eeuw. Zij ijveren voor het bekendmaken van de identiteit van het cisterciënzer monnikenwezen, zowel op intellectueel en spiritueel gebied als betreffende technische vaardigheden, organisatietalent, bouwkunst en het inrichten van de omgeving.
Artikel 2. Herwaarderen
Engagement om dit erfgoed te promoten ten overstaan van derden, om het op lange termijn te vrijwaren.
De vereniging en haar leden promoten het cisterciënzer erfgoed teneinde zijn uitzonderlijke rijkdom bekend te maken en de voorwaarden te scheppen om het op lange termijn te vrijwaren. Dit gebeurt ten overstaan van het grote publiek, meer bepaald met de doordachte realisatie van duurzame toeristi¬sche projecten op een site, maar ook door te communiceren in de media en door evenementen te organiseren. Dit gebeurt ook ten overstaan van overheden, instellingen, privé-instanties en organisaties van alle aard: lokaal, regionaal, nationaal, Europees of mondiaal.
Artikel 3. De geest van de plek
Engagement om de geest van de plek te vrijwaren op sites waar aangepaste bestemmingen nieuwe perspectieven geven aan de cisterciënzeromgeving.
De vereniging, ook al is zij onafhankelijk en heeft zij geen religieuze of politieke bindingen, blijft waarde hechten aan de religieuze oorsprong van dit erfgoed, namelijk de stichting van de cisterciënzerorde negen eeuwen geleden. Als een cisterciënzersite nieuwe bestemmingen krijgt, zoals toerisme of ‘profane’ bewoning, zullen de vereniging en haar leden erover waken dat de geest van de plek niet verloren gaat, zodat bezoekers de omgeving zo authentiek mogelijk kunnen ervaren.
Artikel 4. Vormen
Engagement om vormingsinitiatieven op te zetten of voort te zetten, om het brede publiek te sensibiliseren voor de vrijwaring van dit erfgoed.
De vereniging en haar leden moedigen de burgers in Europa, in het bijzonder de jongeren, aan om zich de geschiedenis van de cisterciënzers en hun sites eigen te maken. Vorming is daartoe een uitstekend middel en zal de vrijwaring van de sites voor de toekomst bevorderen. De vereniging en de leden ondersteunen alle initiatieven in die zin, in het bijzonder educatieve projecten.
Artikel 5. Onderzoeken
Engagement om historische en andere gegevens te verzamelen en te bewaren, die de kennis over een site bevorderen.
De vereniging ondersteunt de initiatieven van haar leden, individuele en collectieve, gericht op het verzamelen en bewaren van gegevens van alle aard: historische, archeologische, in tekst of iconografisch, die de kennis over de cisterciënzers en het wetenschappelijk onderzoek ernaar, meer bepaald aan universiteiten, van nut kunnen zijn. De vereniging ondersteunt de samenstelling van databanken en het gebruik van aangepaste technologie om deze gegevens toegankelijk te maken.
Artikel 6. Uitwisselen
Engagement van de leden om onderling kennis en ervaring uit te wisselen.
De vereniging, een uniek Europees samengaan van cisterciënzersites, is het aangewezen forum om kennis en ervaring in verband met de vrijwaring van dit erfgoed uit te wisselen en onderling te delen. Zij bevordert dit en biedt de mogelijkheid om initiatieven in die zin te ontwikkelen tijdens allerhande ledenbijeenkomsten.
Artikel 7. Doorgeven
Engagement om het onroerend erfgoed van de cisterciënzers in de beste omstandigheden door te geven aan de toekomstige generaties, zodat de vrijwaring ervan gegarandeerd is.
De vereniging en haar leden zijn er zich van bewust dat het doorgeven van onroerend erfgoed een scharniermoment is in de geschiedenis van historische gebouwen. De vereniging pleit er dan ook voor om het cisterciënzererfgoed, meer bepaald de gebouwen en de omgeving, naar aanleiding van erfenis, verkoop of schenking, door te geven op een wijze die de beste garantie biedt voor de vrijwaring ervan.